Mens tegen machine, ep. 42

SxSW, het ooit hippe tech/media/kunst/muziekfestival uit Austin, Texas, is naar Londen gekomen. Ooit was ik een redelijk trouwe festivalganger - ik kwam er vaak geïnspireerd vandaan, omdat ik het prachtig vond om te zien hoe met nieuwe mediavormen onze verhalen verteld kunnen worden. Maar de laatste keer voor mij was 2019 - daarna hoefde het niet meer zo. Want geleidelijk aan werd SxSW steeds meer een marketing- en promotie-evenement, waar de mooiste podia werden verkocht aan bedrijven die een nieuw product wilden promoten.

Dus toen me duidelijk werd dat SxSW dit jaar voor het eerst naar Europa zou komen, was ik vooral nieuwsgierig. En eerlijk: aan de locatie ligt het niet. De Londense wijk Shoreditch, dicht tegen de City aan, is zo'n beetje de hipste die de stad kent. Het decor van de meeste presentaties en panelgesprekken: oude industriële gebouwen en verbouwde pakhuizen. Deze tekst schrijf ik in wat vroeger een electriciteitscentrale was en nu de opleidingsschool voor circusartiesten huisvest.

Maar inhoudelijk lijkt het erop dat het bedrijf achter SxSW vooral wil voortborduren op zijn Amerikaanse succes. Nog steeds is er inspiratie te halen, voor wie goed zoekt; maar AI-evangelisten kunnen bijna onweersproken het paradijs verkopen dat zij menen te kunnen creëren.

De presentatie van Demis Hassabis was ontluisterend. De man is een genie. Hij deelde vorig jaar de Nobelprijs voor scheikunde omdat zijn bedrijf, Deepmind, AI succesvol had weten te gebruiken om eiwitten op een zodanige manier op te vouwen dat ze gemakkelijk ingezet kunnen worden om nieuwe medicijnen te ontwikkelen. Ook voor disciplines als materiaalkunde en energie-opwekking belooft AI wonderen. Maar als Hassabis wordt gevraagd naar een politieke of maatschappelijke verantwoordelijkheid, uit hij vooral zijn zorgen dat overheden het internationaal niet eens kunnen worden over een een set van regels. Geen spoor van reflectie dus over zijn eigen rol, die van DeepMind, of van het moederbedrijf Google.

Dan deed onze eigen Abel Enklaar het beter. (Nog) geen Nobelprijswinnaar, maar hen pleitte wel voor het opzetten van een publieke AI-dienst. Juist om de valkuilen te helpen vermijden door AI-ontwikkeling puur aan winst-gedreven Silicon Valley bedrijven over te laten.

AI en communitybuilding - het bouwen van gemeenschappen - waren wat mij betreft de twee hoofdthema's van deze editie. Ook wel: het gevecht van machine tegen de mens. De algoritmes kunnen de harde wetenschap vooruit helpen, maar smaak of empathie kennen ze niet. 'Dat moet de menselijke inbreng in AI blijven', zegt Chris Ballance van Oxford Ionics. Laura Nestler, die een van de grootste communityplatforms van de wereld beheert (Reddit) vult aan: 'Het beheren van gemeenschappen is niet gemakkelijk, maar wel menselijk. Het gaat niet over beheersing, maar over het mogelijk maken dat mensen menselijk zijn, dat ze van vlees en bloed zijn en niet perfect, maar wel prachtig'.

Mooi wel om de presentaties te horen van twee mediabedrijven die geen media maken, maar dienen als platform voor schrijvers, videomakers en musici. We kennen OnlyFans misschien vooral van de porno; en Substack verspreidt nieuwsbrieven. Maar wat deze platforms gemeen hebben: hun verdienmodel zit niet in algoritmes of data. Wel in het bieden van faciliteiten aan scheppende kunstenaars - of ze nou 'adult content' maken of essays schrijven - om hun product rechtstreeks aan het publiek te verkopen. Hun verdienmodel zit in het afromen van de abonnementsprijs, maar ze zijn daarover transparant. Noch van bezoekers, noch van abonnees, noch van kunstenaars worden data verzameld, laat staan verkocht.

En ontluisterend, aan de andere kant, dat er op deze eerste Europese editie van dit Amerikaanse festival, nauwelijks een woord werd gewijd aan wat in Europa een van de belangrijkste thema's is: de Europese culturele identiteit en digitale autonomie. Dat vond ik werkelijk onbegrijpelijk.

Maar er was ook genoeg moois te zien. Ontroerend vond ik een terugblik op de allereerste digitale kunst, uit de jaren zestig, toen computers nog complete bedrijfshallen in beslag namen; en de lessen die daaraan te verbinden zijn als we nu nadenken over hoe onze wereld er over tien of twintig jaar uit moet zien. Belangrijkste conclusie: we moeten actief blijven werken aan de toekomst zoals wij die ons wensen. Omarm diversiteit, laat technologie niet over aan techneuten, en mik op verwondering en op nieuwsgierigheid, niet op productiviteit en efficiëntie.

Dan krijg je prachtige kunstwerken, zoals Womb Tunes: een soundscape, gegenereerd door het omzetten van echo's van babies naar ambient muziek. Met tranen in de ogen en hoop in het hart verliet ik deze sessie.