Geert-Jan Bogaerts

Ga toch buiten spelen, jongen!

Illustratie bij Ga toch buiten spelen, jongen!

De laatste tijd heb ik veel nagedacht over het begrip frictie, wrijving. Niet in de natuurkundige zin, maar in een context die je eerder in de sociologie en de psychologie zou terugvinden.

In de natuurkunde leidt frictie tot afremming. Anders gezegd: het gevolg van frictie is dat het meer energie kost om een beweging in stand te houden. De frictie, de weerstand die je ondervindt van de lucht of van de weg, betekent dat je moet blijven trappen om vooruit te komen op je fiets. Maar in de digitale wereld wordt het begrip frictie op een andere manier gebruikt. Bij big tech bijvoorbeeld is het een fenomeen dat zoveel mogelijk moet worden weggenomen omdat het in de weg staat van het primaire doel: het maximaliseren van de winst.

App-ontwikkelaars en de architecten en designers werken altijd met het gemak van de eindgebruiker in het achterhoofd. Frictie is daarvoor een sta-in-de-weg. Minimaliseren van frictie is maximaliseren van gebruikersgemak. En hoe gemakkelijker de gebruiker het heeft, hoe langer hij of zij in de app zal blijven. En hoe langer het gebruik van de app, hoe vaker er wordt doorgeklikt, hoe hoger de winst.

Het effect voor jou, als gebruiker van dit soort apps, is als het nuttigen van een zak chips. Best lekker op z'n tijd, maar je moet wel weten op te houden. Kun je de verleiding niet weerstaan, dan ben je een beetje misselijk op het eind. Voorbeelden te over. In ontwerp en bouw van apps wordt bijvoorbeeld de endless scroll ingezet. Je kan blijven scrollen, want je scherm wordt constant ververst met nieuwe content. En ook de inhoudelijke keuzes zijn daarop gestoeld. Jou wordt de inhoud voorgeschoteld waarvan de algoritmes zeggen dat het de beste kans biedt dat je nog vijf minuten langer in de app blijft hangen.

Zo is er zomaar weer een avond voorbij gevlogen terwijl je al je uren op Snapchat, TikTok of YouTube hebt doorgebracht. De verleiding is groot om op dit moment mijn moeder te citeren: 'ga toch naar buiten, jongen'. Misschien vond je dit toen al niet prettig, maar je accepteerde het omdat het van je moeder kwam. Maar van de uitgever van een app zou je zo'n opmerking waarschijnlijk niet pikken. Paternalisme heeft z'n grenzen.

Wat we missen, in de digitale wereld, is een fysieke feedback-loop. Als ik een avondje uitga met vrienden, gezellig wat eten en drinken, vertelt mijn lichaam mij wanneer ik genoeg heb gehad, moe wordt en het tijd is om naar huis te gaan. Zo'n feedbackmechanisme zouden we ook op Instagram moeten hebben. Misschien dat het naar beneden scrollen steeds moeilijker wordt, steeds trager gaat, steeds meer energie kost, naarmate je langer aan het scrollen bent.

Het probleem hiermee is natuurlijk dat zo'n ingreep niet erg past in onze moderne kijk op individuele verantwoordelijkheid. Het laatste wat we willen, is bevoogdend overkomen. Iedereen is immers best in staat om zelf te bepalen wat goed voor 'm is. Als ik alleen chips wil eten, bier wil drinken, en zware shag wil roken - wie ben jij om mij te vertellen dat dit niet OK is?

De digitale wereld probeert op alle mogelijke manieren frictie uit ons bestaan te halen. AirBnB vermindert de frictie, op individueel niveau, van het vinden van een geschikte slaapplek; Uber doet dat voor transport; Facebook voor het vinden van en communiceren met vrienden en familie.

Maar zoals zo vaak: wat voor mij als individu misschien gemakkelijk is, is niet per se goed voor mij; maar belangrijker nog: niet per se goed voor ons als collectief. De vermindering van frictie op individueel niveau, leidt maar al te vaak tot verhoging van frictie op maatschappelijk niveau. AirBnB heeft hele binnensteden onbetaalbaar gemaakt voor gewone burgers; en Facebook helpt mij misschien om oude bekenden terug te vinden, maar wentelt de kosten af op de maatschappij door zijn praktijken van algoritmische sturing van desinformatie.

ChatGPT, Claude en soortgelijke door AI gedreven applicaties zijn voor mij misschien best wel gemakkelijk. Maar hun populariteit jaagt de maatschappij op kosten die we nauwelijks meetellen. Het energieverbruik en het beslag op de datacenters, en de loonderving van de creatieveling met wier data deze apps zijn getraind, hebben we niet in de gaten. Maar die maatschappelijke kosten zijn wel reëel en moeten door iemand gedragen worden. De vermindering van mijn persoonlijke frictie, leidt tot de vermeerdering van de frictie van de data-verwerker in een pakhuis in Bombay of Nairobi.

In de wereld van de publieke omroep hebben we hierin pregnante keuzes te maken. We vinden het belangrijk dat ons publiek kennis kan nemen van onze programma's. We zouden onze algoritmes zo kunnen inrichten dat we optimaliseren voor maximale kijktijd op onze streaming platforms. Maar misschien moeten we na een paar uur ook wel tegen onze bezoekers kunnen zeggen: 'Weet u wat, het is heerlijk weer, tijd voor een wandelingetje'. Het zou verfrissend zijn, op z'n minst, als een app- of websitebouwer dat een keer in de gebruikerservaring zou gooien.

Toegegeven, wellicht wat ver gezocht. Maar het zou wel een mooie invulling zijn van onze opdracht om te optimaliseren op het leveren van publieke waarde, in plaats van te optimaliseren voor winst en click-through-rates.

Photo by Sven Brandsma on Unsplash

Reageren op dit bericht? Dat kan op mijn account*

*Commentaren die je op Mastodon plaatst, worden niet lokaal opgeslagen; als je daar je commentaar aanpast of verwijdert, gebeurt dat ook in deze site nadat je deze pagina hebt ververst.

Wat mij drijft

Maatschappelijke progressie is de vrucht van een gelukkig huwelijk tussen kunst en wetenschap, design en technologie, politiek en activisme, filosofie en ethiek.

Alle stukken die ik geschreven heb en de tekeningen die ik heb gemaakt, mogen worden gedeeld conform een CC_BY_SA licentie. Dit betekent dat je er alles mee mag doen, op voorwaarde dat je een linkje plaatst naar deze site en benoemt waar je het materiaal vandaan hebt, en herdistributie onder gelijke voorwaarden mogelijk maakt.

Broncode van deze site.

Volg me op Mastodon Mijn profiel op LinkedIn RSS-Feed
CC-BY-SA licentie logo