Laat Facebook z'n eigen digitale drek opruimen

In een interview met NRC roept Monique Verdier, vice-voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, burgers op om zelf de kwaliteit van hun leidingwater te controleren - de waterleidingbedrijven hebben die verantwoordelijkheid blijkbaar niet meer.

Althans, zo kan ik haar oproep wel lezen aan de gebruikers van Facebook en Instagram. Het moederbedrijf van deze applicaties, de Amerikaanse tech-gigant Meta, wil alle data van deze gebruikers gaan inzetten om hun modellen te trainen die worden gebruikt in kunstmatige intelligentie. De enige manier om dat tegen te houden is door zelf een formulier in te vullen dat Meta ter beschikking heeft gesteld. Wél voor 27 mei; want dan gaat die training, aldus Meta, van start.

En let wel: zelfs al ben je geen klant van Facebook - als jij op een foto staat of vernoemd wordt in een bericht van een Facebook-gebruiker die niet dat bezwaar heeft gemaakt, dan zijn beeld en tekst alsnog te gebruiken voor de training van de modellen.

Het is - opnieuw - de omgekeerde wereld. We leggen de verantwoordelijkheid uitsluitend bij de eindgebruiker, in plaats van bij de vervuiler - in dit geval Meta. Een bedrijf overigens dat ook niet ingrijpt bij de evident onjuiste hoax-berichten die rondgaan op zijn platforms: veel gebruikers menen dat het posten van een bericht met hun afwijzing volstaat. Dat is niet zo - er moet een formulier worden ingevuld.

De openbare bibliotheken en scholen in ons land investeren veel tijd en geld, gesteund door het ministerie van OCW, om te werken aan 'digitale geletterdheid' van kinderen en volwassenen. Mensen moeten wegwijs worden gemaakt in de digitale wereld. Onderdeel daarvan is ook 'mediawijsheid' - het vermogen om kritisch te kunnen omgaan met informatie die via bijvoorbeeld sociale media worden verspreid, en jezelf bovendien te kunnen beschermen tegen desinformatie, scamming en andere vormen van online wangedrag.

Blijkbaar verwachten we dat burgers in staat zijn om zelf voldoende digitale hygiëne te betrachten - terwijl we inmiddels overweldigend bewijs hebben dat de gemiddelde burger niet de ervaring en kennis heeft om de soms bijzonder listige verleidingsmethoden van Big Tech te doorzien. Hoe gemakkelijk is het bijvoorbeeld om even een nieuw account aan te maken bij Amazon - en hoe ingewikkeld is het om dat account op te zeggen. Hoe verleidelijk is het om nog even snel die reis te boeken; deze aanbieding is immers nog maar een uurtje geldig. Of in godsnaam maar weer snel die irritante cookie-banner weg te klikken.

De ontwerpers bij Big Tech hebben maar één opdracht: mensen niet zien als mensen, maar als gebruikers, aan wie zoveel mogelijk data ontfutseld moeten worden, die zo lang mogelijk in de app of site moeten blijven hangen, en aan wie zoveel mogelijk advertenties getoond moeten worden. Zelfs voor de digitaal meest vaardigen onder ons is het vaak al ingewikkeld om zich aan die patronen te onttrekken.

Op essentiële terreinen neemt de overheid verantwoordelijkheid voor de veiligheid en gezondheid van zijn burgers. We kunnen erop vertrouwen dat het voedsel in de supermarkt is geproduceerd onder strenge hygiëne-eisen. Het water uit de kraan is schoon en drinkbaar. De pillen die we slikken zijn door een lang proces van kwaliteitscontrole gegaan. Maar in de digitale wereld - inmiddels van enorm belang voor persoonlijk en maatschappelijk welbevinden en politieke besluitvorming - is het nog steeds grotendeels een free for all, ondanks al onze wet- en regelgeving.

Want met de Digital Markets Act, de Digital Services Act en de AI Act doet Europa weliswaar manhaftige pogingen om Big Tech in te dammen. Maar technologische ontwikkelingen gaan zo snel, dat beleidsmakers bijna per definitie te laat zijn met hun maatregelen. Het kwaad is al geschied. Extra probleem daarbij is dat het toezicht op de naleving van deze wetten nationaal is georganiseerd. Meta, met Europese hoofdvestiging in Ierland, is van stevig belang voor de Ierse economie. De Ierse toezichthouder zal sneller in de verleiding komen om een oogje toe te knijpen dan onze Autoriteit Persoonsgegevens.

Daarom zal Europa een aantal maatregelen moeten nemen: het toezicht op Europees opererende bedrijven moet worden ondergebracht bij een Europese toezichthouder en niet langer worden overgelaten aan nationale organisaties. Boetes bij overtredingen moeten veel sneller veel hoger worden en echt pijn gaan doen. Nieuwe digitale technologie moet worden gekeurd alvorens te kunnen worden ingezet. Maar het belangrijkste van al: er dient een masterplan te komen voor de ontwikkeling van een eigen Europese digitale industrie. Daarmee stimuleren we innovatie, vergroten we onze concurrentiekracht, en verminderen we onze afhankelijkheid van buitenlandse Big Tech.

Hoe dan ook: de digitale drek van Meta moet door Meta zelf worden opgeruimd.